Na
Frederick Fussi. Dar es Salaam. 31 Julai 2013.Mbezi beach
Mnamo tarehe 24 Julai mpaka
26 Julai mwaka huu (2013) nilikuwa na vijana wenzangu kadhaa katika mafunzo ya
Uongozi kwa Vijana (Young Leaders Training Programme).
Mafunzo haya yanayoandaliwa
kila mwaka na Taasisi ya Kisiasa ya nchini Ujerumani ijulikanayo kama Friedrich
Ebert Stiftung (FES) yalifanyika katika
kituo cha Mikutano Kibaha (Kibaha Conference Center)
Viongozi wengi hapa Tanzania
wamewahi kupata mafunzo ya namna hii ya uongozi kutoka FES ambapo mafunzo
hufanyika katika muktadha wa nchi husika na kuongozwa na muwezeshaji wa ndani
ya nchi, mwenye uzoefu na aliyebobea katika masuala ya uongozi.
Moja kati ya mambo tuliyokuwa
tukijifunza katika mafunzo haya ni sifa za uongozi ama unaweza kuziita sifa za
kiongozi. Tulitaja sifa nyingi na kuzijadili ikiwa ni pamoja na uadilifu, kuwa
mfano wa kuigwa, kuwa mwenye maarifa, kuwajibika, muwazi, kuwa na dira
(visionary), ubunifu na sifa nyinginezo ambazo safu hii isingetosha kuzitaja.
Pamoja na sifa zote
tulizojadili nimegundua kuwa tulisahau
kutaja sifa moja ambayo ni muhimu kiongozi akawa nayo. Sifa hii ni ile ya uwezo wa kiongozi kuwafahamu watu wake.
Miaka ya hivi karibuni
kutokana na kuongezeka kwa maarifa, taarifa na utandawazi sifa hii ya kiongozi
kuwafahamu watu wake imeanza kutoweka miongoni mwa viongozi.
Kiongozi anaweza akatumia
uwezo wake wa fedha akampatia kazi mtaalamu (Consultant) amsaidie kufanya
uchambuzi wa masuala yahusuyo watu, lakini sio kwa kiongozi huyo kujibiidiisha
kuwafahamu watu wake kwa undani.
Kuna tofauti kati ya
kiongozi kuzungumzia masuala (issues) zinazowakabili watu na kiongozi
kuwafahamu watu wake. Hapa sizungumzii ufahamu wa masuala bali nazungumzia sifa
ya kuwajua watu wako kwa undani, kujua wanalaa katika nyumba ya aina gani,
wanakula nini, shughuli zao ni zipi, kipato chao kipoje wanavaa nini na endapo
wana usalama kwa kiwango gani.
Uelewa wa masuala (issue)
unaotokana na rejea za vitabu, ripoti mbalimbali na wakati mwingine vyombo vya
habari, huu huwa ni uelewa wa jumla jumla. Kiongozi anaweza kuchukua masuala ya
jumla kisha akazungumzia athari za masuala hayo na baadhi ya wananchi
wakampenda kwa umahiri wake wa kuelezea shida zao na suluhu za shida zao,
akaishia hapo.
Wiki chache zilizopita
tukiwa katika mafunzo haya haya ya uongozi tumekuwa tukizungumzia kwa jumla
jumla juu ya tatizo la ukosefu wa ajira hapa nchini. Tulifanya rejea katika
mada iliyowasilishwa na Dr. George Nangale chini ya kichwa cha habari “Nafasi ya nchi katika maendeleo ya uchumi:
Changamoto za ajira Afrika Mashariki-mfano wa Tanzania”. Mada hii
iliwasilishwa kwa mara ya kwanza tarehe 24-25 Septemba 2012 nchini Kenya,
Nairobi katika mkutano wa sera za ajira za nchi washirika wa Afrika mashariki.
Rejea nyingine tulizofanya
ni sera ya Taifa ya Ajira (2008) na rejea binafsi ambazo mimi nilifanya ni pamoja
na Integrated Labour Force Survey, (2006). Uchambuzi wangu na mchango wangu
katika mjadala ulilenga hasa katika tafsiri ya ajira kwa mujibu wa sera ya
Taifa ya ajira.
Mchango wangu ukaegemea
katika muktadha wa namna vijana wa hapa nchini wanaweza kujenga fursa za ajira
katika kilimo. Msingi wa hoja yangu ulijengwa katika maana tatu za tafsiri ya
ajira kwa mujibu wa sera ya Taifa ya ajira.
Sera hii inatambua ajira
inakamilika yakiwapo mambo matatu, mosi ajira ni sharti iwe ni shughuli ya
kisheria, pili iwe shughuli yenye staha na tatu iwe shughuli yenye kutengeneza
kipato.
Nchini kwetu zipo sekta sita
za ajira ikiwamo Serikali, mashirika ya umma, sekta binafsi, sekta isiyo rasmi,
sekta ya kilimo na sekta ya kaya (household sector). Niling’amua kuwa sekta ya
kilimo inaongoza kwa kutotimiza sharti la mwisho la tafsiri ya ajira, kama
ilivyoelezewa na dira ya sera ya Taifa ya ajira (2008).
Sekta ya kilimo inaunda
asilimia 74 ya watu 16milioni walioajiriwa nchini ambapo asilimia 0.0 pekee
ndio hutengeneza kipato kutokana na kushughulika moja kwa moja katika kilimo.
Hoja yangu ikawa kuwa kwa
kuwa kilimo kinaajiri sehemu kubwa ya watu waliokuwa katika ajira nchini kuna
haja ya kuwepo mabadiliko ya kisera yatakayowezesha kilimo kitimize masharti
yote matatu ya ajira (shughuli ya kisheria, yenye staha na inayozalisha kipato
kwa wingi).
Tukiishia katika mabishano
ya hoja katika mafunzo yetu ya viongozi, huenda hoja yangu ikawa na nguvu na
ikawa ya maana. Ila udhaifu wa hoja hii ni kuwa hoja inajengwa na rejea ambazo
zimelazimisha hoja kuwa ya jumla jumla na mabishano ya hoja baina yangu na
viongozi wenzangu yasitoke nje ya mafunzo yetu ya uongozi.
Kama kiongozi nimeishia
kujadili hoja jumla jumla, kiwango cha ufahamu wangu kitaishia katika ujumla
jumla wa hoja endapo sitakuwa na juhudi za kufanya hoja yangu iwe ya reja reja
(specific issue). Mfano nitakaotoa hapo chini kuhusu kijana Hussein mchuuzi wa
korosho utatosha kuelezea namna ambavyo hoja yangu ilipaswa kuwa ya reja reja
(specific issue) na pia ufahamu kuongezeka kwa kumfahamu kijana huyu
aliyekatika ajira isiyorasmi (moja kati ya sekta sita za ajira hapa nchini).
Sasa uwezo wa kujenga hoja
kwa namna ya reja reja inahitaji hiki ninachokiita “uwezo wa kiongozi
kuwafahamu watu wake”. Kila kiongozi
katika eneo lake la uongozi analojukumu la kufahamu kwa undani watu wake, tabia
zao na mienendo yao na endapo mienendo hiyo inausaidia uongozi kufanikisha
dhima yake.
Jioni ya leo (31 Julai 2012)
nilipokuwa nikirejea toka safari ya kikazi mjini Morogoro kuja jijini Dar es
Salaam nilibahatika kukutana na kijana Hussein mchuuzi wa korosho. Korosho ni
zao la kilimo hapa nchini na pia
Tanzania ni ya tatu duniani kwa kuzalisha korosho, na ya pili Afrika, wakati
mauzo ya nje (export) hufanyika sana nchini India.
Kijana huyu Hussein alipanda
ndani ya basi dogo aina ya coster maeneo ya mbezi Louis mkononi akiwa amebeba
vifuko vidogo vidogo vya korosho. Kijana huyu alikuja moja kwa moja kuketi
pembezoni mwa kiti nilipoketi mimi. Nikaguswa moyoni mwangu kumsemesha na
baadaye tukaanza kuongelea biashara yake ndogo ya uchuuzi wa korosho.
Mimi nilidhani kuwa kijana
huyo anarejea nyumbani kwake baada ya shughuli zake kumbe ndio kwanza alikuwa
anaanza shughuli yake ya uchuuzi wa korosho. Akanieleza kuwa wauza korosho wote
mabarabarani wanavikundi vyao, na pia hupata mikopo kutokana na kuwepo katika
vikundi hivyo.
Kwa siku Hussein huuza mifuko
angalau 20 kila mmoja wenye thamani ya shilingi 1,000. Wakati mwingine huuza mifuko yenye korosho za
thamani ya shilingi 500, 2,000 na 5,000.
Soko hutegemea mitaa
atakayozunguka siku hiyo na idadi ya wateja atakaokutana nao. Pia soko
hutegemea idadi ya mifuko ambayo yeye mwenyewe huiandaa kila siku. Kazi hii ni
nzuri isipokuwa humlazimisha muuzaji kutembea umbali mrefu akitafuta angalau
shilingi 20,000 kwa siku.
Hussein anapata kipato,
shuguli yake huenda haivunji baadhi ya sheria, lakini natilia shaka endapo kazi
hii ni ya staha kwa kuwa kijana huyu hutembea umbali mrefu hasa nyakati za
jioni na usiku jambo ambalo ni hatari kwa usalama wake. Naye alikiri kuwa sio
salama sana kutembea usiku.
Jambo lililoushangaza moyo
wangu ni pale kijana huyo aliponieleza kuwa kwa biashara hiyo ya uchuuzi
aliyoanza tangu mwaka 2000 ameweza kujenga nyumba ya vyumba vitano huko maeneo
ya visiga Kibaha.
Kipindi nakutana na huyu
kijana alikuwa amepanga kushuka kituo cha Kona Kimara kisha kuanza kutembeza
vifuko vya korosho kuanzia kituo hicho mpaka mbezi mwisho. Akanieleza kuwa
wakati mwingine huanzia mwenge, ubungo na kuendelea kutembea mpaka mbezi mwisho
ambapo hupanda basi na kurejea kwake Visiga, Kibaha.
Eneo ambalo kijana huyu
hufanyia shughuli yake ni jimbo la ubungo na wilaya ya kinondoni ambapo kuna
Mbunge na mkuu wa wilaya na madiwani. Eneo ambalo kijana huyo anaishi ni Kibaha
ambapo pia ni wilaya na jimbo. Visiga ambapo ndiko yalipo makazi yake pia kuna
viongozi wa serikali za kata na mtaa pia.
Maswali baada ya kukutana na
kijana huyo yakawa ni kiwango gani viongozi wa maeneo yote niliyotaja hapo juu wanawafahamu
watu wao. Mfano huyu kijana anawakilisha wachuuzi wa vitu vya barabarani (sekta
isiyo rasmi), kuna vijana wanaojihusisha na biashara ndogondogo kama mama
ntilie, kuchoma chipsi, wauza matunda, wanafuzi, waalimu, na wengineo katika
makundi mengine. Je mfano mwenyekiti wa serikali za mtaa na wajumbe wake
wanafamu idadi ya vijana mtaani kwao wenye kufanya shughuli kama hizo?
Ni kwa kiwango gani kiongozi
anawajibika kushuka ngazi ya chini na kujua endapo watu anaowaongoza, mathalani
wanafunzi, wanakumbwa na adha zipi katika kufanikisha masomo yao. Waalimu, je
wanafanikishaje wajibu wao wa kujenga taaluma katika eneo lako.
Ni kwa kiwango gani viongozi
wanaachilia mbali kurejea ripoti za vitabu na rejea mbali mbali na kutenga muda
wa kushuka chini kuwafahamu watu wao kwa undani? Kiwango cha kiongozi kufahamu
watu wake ndio kiwango chake cha uongozi aliokuwa nao.
Ukiwa kiongozi ukaishia
kufahamu mambo yaliyomo vitabuni pekee na kwenye ripoti pekee unawezaje kufanya
uhakiki (reconcile) wa ripoti hizo kama sio juhudi binafsi kuwafamu wako wako
na kujua endapo ripoti hizo zinawasilisha hali halisi?
Hasara ya kuishia katika
rejea za vitabuni, na ripoti nyingine kuhusu maisha ya raia wa eneo husika
inaweza kujenga utamaduni wa kuweka mipango na sera kulingana na ripoti hizo
jambo linaweza lisiwe na tija endapo hali halisi ni tofauti. Na matokeo
(results) au mafanikio ya mipango hiyo ama yawe kidogo sana ama yasiwepo kabisa.
Hasara nyingine itokanayo na
rejea za vitabuni na ripoti za wataalamu ni ubunifu wa sera ambazo hazijawahi
kujaribiwa kabla ya kutekelezwa kwa kuwa viongozi hawapati nafasi binafsi ya
kuwafahamu watu wao. Simaanishi kuwa ripoti za wataalamu sio halisi ama usahihi
wake unatiliwa mashaka, la hasha. Ninachosisitiza ni uwezo wa kiongozi
kuwafahamu watu wake kwa utashi wake binafsi.
Tanzania kama nchi imekuwa
mhanga wa sera za namna hii (sera za jumla jumla). Wataalamu wanapewa pesa
kufanya utafiti na ripoti zao mara nyingi huchambua mambo kwa jumla jumla.
Ujumla huu unaweza kusaidia kujua ni eneo lipi la kuanzia kulifanyia kazi kwa
reja reja. Hatua inayofuata ni kiongozi kushuka chini ngazi ya kuwafahamu watu
wake kwa ureja reja (specific intervention).
Sababu nyingine kwa nini
Tanzania imekuwa mhanga wa sera za jumla jumla ni kwa sababu ya kuyachukulia
mambo kwa ujumla wake tangu awali. Athari ya sera hizi ni kutokuwa na kasi
kubwa ya mabadiliko kwa kuwa mbinu ya kuleta mabadiliko huwa ile ya jumla jumla
badala ya reja reja (specific transformation) kwa kuwa taarifa za awali huletwa
jumla jumla na viongozi hupata uvivu wa kumeng’enya taarifa ziwe reja reja
(specific issues)
Kasi kubwa ya mabadiliko
itakuwepo endapo kila kiongozi atawafahamu watu wake kwa undani na kushambulia
kiini cha matatizo yao kwa mbinu ya urejereja (specific strategy of problem
solving). Kwa mfumo wa viongozi tulionao ni muhimu kufahamu jambo moja moja kwa
kina na kuepuka kuchukulia mambo kwa jumla jumla. Mtazamo huu utabadilisha kasi
ya mabadiliko yetu kwa kuwa uwezo wa viongozi utaongezeka kwa kuwa kila
kiongozi atakuwa anawafahamu watu wake kwa undani.